NAUCZANIE ORTOGRAFII W KLASACH MŁODSZYCH

 

Streszczenie: Artykuł dotyczy sposobów kształtowania nawyków ortograficznych u uczniów. Podane są w nim i opisane rodzaje ćwiczeń ortograficznych oraz praktyczne wskazówki. Zamieszczona jest również bibliografia, z której korzystałam pisząc poniższą publikację.

 

         „Zabawa jest nauką, nauka jest zabawą.

Im więcej zabawy, tym więcej nauki.”

Gleen Doman

 

 

         Najważniejszym, wręcz kluczowym zadaniem na każdym szczeblu nauczania, a przede wszystkim w nauczaniu zintegrowanym, jest rozbudzenie u uczniów zainteresowania się wiedzą. Wiadomo, że dzieci najchętniej garną się do tematyki, która rodzi pozytywne uczucia.

         Umiejętność wyrażania myśli w mowie i piśmie jest nieodzownym warunkiem ogólnego wykształcenia człowieka. Dlatego też podstawowym zadaniem szkoły jest nauczenie poprawnego mówienia i pisania, a z tym nierozerwalnie wiąże się opanowanie ortografii. Nauczanie ortografii natomiast jest kształceniem umiejętności i nawyków bezbłędnego zapisywania wyrazów. Zdobycie tych umiejętności jest na początku nauki trudne i wymaga ciągłych, systematycznych ćwiczeń. Ortografii należy nauczać przy każdej sposobności w procesie dydaktycznym, wiążąc pisownię z ćwiczeniami gramatycznymi, słownikowymi i stylistycznymi. Powinno to przebiegać w jak najbardziej atrakcyjny dla uczniów sposób.

 

         Prawidłowy przebieg nauki pisania zależy od spełnienia  następujących czynników:

 

       niezakłócone spostrzeganie słuchowe i wzrokowe,

       dojrzałości procesów umysłowych ( chodzi tu głównie o koncentrację uwagi, pamięci i myślenia),

       sprawności motorycznej ręki i narządów mowy,

       dobrze zorganizowanego nauczania w szkole,

       właściwej atmosfery domu rodzinnego.

 

         Jak wynika z powyższego, u podstaw nauki pisania leżą uwarunkowania psychofizyczne i pedagogiczne. Muszą również sprawnie „działać” analizatory: wzrokowy i kinestetyczno – ruchowy. One powodują, że uczeń jest w stanie rozróżniać prawidłowo wyrazy, głoski oraz poprawnie je wymawiać i zapisywać.

         O nauce prawidłowego pisania mówić można wówczas , gdy uczeń rozumie sens i budowę pisanych słów. Zapisując wyrazy zastanawia się nad wyborem właściwych liter i sprawnie posługuje się zasadami ortograficznymi. Systematyczne ćwiczenia doprowadzają czynność pisania do zautomatyzowania i przechodzą w nawyk ortograficzny. Jest to pisanie bezbłędne, które nie wymaga już zastanawiania się nad każdym zapisywanym wyrazem.

 

         Głównym celem nauki ortografii w nauczaniu zintegrowanym jest wytworzenie takiej pamięci wzrokowej i motorycznej wyrazów oraz  nabycia skłonności samokontroli poprzez okazjonalne i systematyczne ćwiczenia, które mają za zadanie doprowadzić ucznia do automatyzacji poprawnego pisania.

 

         Praca nad kształtowanie umiejętności poprawnego pisania to proces długotrwały, który powinien przebiegać według następującego planu:

 

1.  Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym.

2.  Utrwalanie tegoż materiału drogą różnorodnych ćwiczeń, przy maksymalnie dużej aktywności uczniów.

3.  Sprawdzenie stopnia opanowania danego materiału.

4.  Ćwiczenia poprawkowe dla tych uczniów, którzy jeszcze nie opanowali opracowanego i utrwalanego wcześniej materiału.

 

Należy zatem pamiętać, że wszelki materiał ortograficzny powinien:

       być ukazany uczniom kilka razy w przepisywaniu,

       wystąpić raz lub kilka razy w pisaniu z pamięci,

       znaleźć zastosowanie w pisaniu ze słuchu pojętym jako ćwiczenie utrwalające,

       wystąpić w pisaniu ze słuchu pojętym jako sprawdzian.

 

         W kształceniu zintegrowanym stosowane są różne rodzaje ćwiczeń ortograficznych:

 

1.Przepisywanie.

2.Pisanie z pamięci.

3.Pisanie ze słuchu (wprowadzające, utrwalające, sprawdzające).

4.Pisanie z komentowaniem.

5.Dyktando twórcze.

 

Przepisywanie ma na celu wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z pamięcią wzrokową. Uczeń zapamiętuje obraz graficzny wyrazu jako całość a następnie reprodukuje go w poprawnej postaci. Tego typu ćwiczenia stosuje się u dzieci młodszych ze względu na ich predyspozycje.

 

Pisanie z pamięci to pośrednia forma między przepisywanie a pisaniem ze słuchu. Polega ona na zapamiętywaniu obrazu graficznego pojedynczego wyrazu lub zdania, które następnie zapisuje z pamięci. Wyobrażenia, które powstają w trakcie pisania z pamięci (wzrokowe, słuchowe i ruchowe) rozwijają spostrzegawczość, uwagę oraz świadomość ortograficzną.

 

Pisanie z pamięci obejmuje dwa etapy czynności:

       pierwszy polega na przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc odczytaniu i omówieniu występujących trudności ortograficznych) przez nauczyciela i uczniów;

       drugi etap to zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie sprawdzenie go i ewentualna korekta.

Przed przystąpieniem do pisania należy uprzedzić uczniów, aby zwracali uwagę na występujące trudności.

 

Pisanie ze słuchu czyli dyktando to ćwiczenie, które ma na celu usłyszenie słowa mówionego przez nauczyciela, nastepnie rozłożenie go na dźwięki i przyporządkowaniu odpowiednich znaków graficznych, a następnie zapisanie go.

 

W procesie nauczania ortografii występują następujące rodzaje dyktand:

       dyktando wprowadzające

       dyktando utrwalające

       dyktando sprawdzające.

 

Pisanie z komentowaniem polega na dyktowaniu tekstu przez nauczyciela z równoczesną analizą ortograficzną dokonywaną głośno przez poszczególnych uczniów.

 

Rozróżniamy następujące rodzaje komentowania:

       komentowanie pełne, w trakcie którego wyjaśniony jest cały zapis tekstu oraz występujące w nim reguły ortograficzne i zjawiska gramatyczne.

       komentowanie pewnych grup wyrazów.

       komentowanie pojedynczych wyrazów oraz tłumaczenie ich pisowni.

 

Dyktando twórcze to połączenie elementów nauczania ortografii z ćwiczeniami stylistycznymi. Tego typu ćwiczenia przydatne są w pisaniu samodzielnych prac – wypracowań. Uczeń ma podane wyrazy, które mogą być wykorzystane w trakcie pisania przez niego pracy na podany temat. Wcześniej jednak wyjaśnione zostają występujące w nich trudności.

Bardzo lubiana przez dzieci i młodzież forma ćwiczeń ortograficznych to zadania o charakterze gier dydaktycznych, różnych rozgrywek umysłowych typu: zagadki ortograficzne, krzyżówki, rebusy, łamigłówki, domina wyrazowe, szarady czy piktogramy. Formy zabawowe zawsze stwarzają dobry nastrój oraz wywołują emocjonalne zaangażowanie uczniów, a to sprzyja zapamiętywaniu  ortogramów.

 

 

PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI

 

Lekcja, która poświęcona jest nauce zasad ortografii powinna być tak zorganizowana i przeprowadzona, ażeby zaangażowane zostały w jej trakcie receptory: wzroku, słuchu i ruchu. Chodzi tu o istotną rolę jaką odgrywa pamięć, która obejmuje trzy procesy: zapamiętywanie informacji, przechowywanie ich i przypominanie. W bardzo dużym stopniu uwaga ułatwia procesy pamięciowe i myślowe. A w ścisłym związku z uwagą pozostaje spostrzeganie, które musi przebiegać w sposób świadomy, systematyczny i planowy.

 

Wprowadzając reguły ortograficzne należy przestrzegać następujących zasad:

1.  Reguła ortograficzna powinna być krótka, jednoznaczna i łatwa do zapamiętania.

2.  Sformułowanie powinno być w formie twierdzącej, nie przeczącej.

3.  Reguła powinna być poprzedzona obserwacją zjawiska językowego, którego dotyczy.

4.  Wyjątki wprowadzamy tylko wtedy, gdy stwierdzimy, że uczniowie umieją stosować poznane reguły.

 

 

 

 

Bibliografia:

 

1.  Baczyńska H. „Metodyka nauczania języka polskiego w klasach I – III”.WSiP

2.  Bandura L. „Z zagadnień błędów uczniowskich”. PZWS 

3.  Jedut A., Pleskot A.”Nauczanie ortografii w klasach I – III”. WSiP

4.  Kiken I. „Badania eksperymentalne nad ortografią”.

5.  Malendowicz J. „Nauczanie ortografii w klasach I – IV”. PZWS

6.  Polański E. „Dydaktyka ortografii i interpunkcji”. WSiP

 

 

Opracowała:                     

mgr Dorota Sobczak        

nauczycielka PSP                           

 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego

w Straszewie