NAUCZANIE ORTOGRAFII W KLASACH
MŁODSZYCH
Streszczenie: Artykuł dotyczy sposobów kształtowania nawyków ortograficznych u uczniów. Podane są w nim i opisane rodzaje ćwiczeń ortograficznych oraz praktyczne wskazówki. Zamieszczona jest również bibliografia, z której korzystałam pisząc poniższą publikację.
„Zabawa jest nauką, nauka jest
zabawą.
Im więcej zabawy, tym więcej
nauki.”
Gleen Doman
Najważniejszym, wręcz kluczowym
zadaniem na każdym szczeblu nauczania, a przede wszystkim w nauczaniu
zintegrowanym, jest rozbudzenie u uczniów zainteresowania się wiedzą. Wiadomo,
że dzieci najchętniej garną się do tematyki, która rodzi pozytywne
uczucia.
Umiejętność wyrażania myśli w mowie i piśmie jest nieodzownym warunkiem
ogólnego wykształcenia człowieka. Dlatego też podstawowym zadaniem szkoły jest
nauczenie poprawnego mówienia i pisania, a z tym nierozerwalnie wiąże się
opanowanie ortografii. Nauczanie ortografii natomiast jest kształceniem
umiejętności i nawyków bezbłędnego zapisywania wyrazów. Zdobycie tych
umiejętności jest na początku nauki trudne i wymaga ciągłych, systematycznych
ćwiczeń. Ortografii należy nauczać przy każdej sposobności w procesie
dydaktycznym, wiążąc pisownię z ćwiczeniami gramatycznymi, słownikowymi i
stylistycznymi. Powinno to przebiegać w jak najbardziej atrakcyjny dla uczniów
sposób.
Prawidłowy przebieg nauki pisania zależy od spełnienia następujących
czynników:
–
niezakłócone
spostrzeganie słuchowe i wzrokowe,
–
dojrzałości
procesów umysłowych ( chodzi tu głównie o koncentrację uwagi, pamięci i
myślenia),
–
sprawności
motorycznej ręki i narządów mowy,
–
dobrze
zorganizowanego nauczania w szkole,
–
właściwej atmosfery
domu rodzinnego.
Jak wynika z powyższego, u podstaw nauki pisania leżą uwarunkowania
psychofizyczne i pedagogiczne. Muszą również sprawnie „działać” analizatory:
wzrokowy i kinestetyczno – ruchowy. One powodują, że uczeń jest w stanie
rozróżniać prawidłowo wyrazy, głoski oraz poprawnie je wymawiać i zapisywać.
O nauce prawidłowego pisania mówić można wówczas , gdy uczeń rozumie sens
i budowę pisanych słów. Zapisując wyrazy zastanawia się nad wyborem właściwych
liter i sprawnie posługuje się zasadami ortograficznymi. Systematyczne ćwiczenia
doprowadzają czynność pisania do zautomatyzowania i przechodzą w nawyk
ortograficzny. Jest to pisanie bezbłędne, które nie wymaga już zastanawiania się
nad każdym zapisywanym wyrazem.
Głównym celem nauki ortografii w nauczaniu zintegrowanym jest
wytworzenie takiej pamięci wzrokowej i motorycznej wyrazów oraz nabycia skłonności samokontroli poprzez
okazjonalne i systematyczne ćwiczenia, które mają za zadanie doprowadzić ucznia
do automatyzacji poprawnego pisania.
Praca nad kształtowanie umiejętności poprawnego pisania to proces
długotrwały, który powinien przebiegać według następującego
planu:
1.
Zaznajomienie
uczniów z nowym materiałem ortograficznym.
2.
Utrwalanie tegoż
materiału drogą różnorodnych ćwiczeń, przy maksymalnie dużej aktywności
uczniów.
3.
Sprawdzenie stopnia
opanowania danego materiału.
4.
Ćwiczenia
poprawkowe dla tych uczniów, którzy jeszcze nie opanowali opracowanego i
utrwalanego wcześniej materiału.
Należy zatem pamiętać, że wszelki materiał ortograficzny
powinien:
–
być ukazany uczniom
kilka razy w przepisywaniu,
–
wystąpić raz lub
kilka razy w pisaniu z pamięci,
–
znaleźć
zastosowanie w pisaniu ze słuchu pojętym jako ćwiczenie
utrwalające,
–
wystąpić w pisaniu
ze słuchu pojętym jako sprawdzian.
W kształceniu zintegrowanym stosowane są różne rodzaje ćwiczeń
ortograficznych:
1.Przepisywanie.
2.Pisanie z pamięci.
3.Pisanie ze słuchu (wprowadzające, utrwalające,
sprawdzające).
4.Pisanie z komentowaniem.
5.Dyktando twórcze.
Przepisywanie ma na celu
wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z pamięcią wzrokową. Uczeń zapamiętuje
obraz graficzny wyrazu jako całość a następnie reprodukuje go w poprawnej
postaci. Tego typu ćwiczenia stosuje się u dzieci młodszych ze względu na ich
predyspozycje.
Pisanie z pamięci to
pośrednia forma między przepisywanie a pisaniem ze słuchu. Polega ona na
zapamiętywaniu obrazu graficznego pojedynczego wyrazu lub zdania, które
następnie zapisuje z pamięci. Wyobrażenia, które powstają w trakcie pisania z
pamięci (wzrokowe, słuchowe i ruchowe) rozwijają spostrzegawczość, uwagę oraz
świadomość ortograficzną.
Pisanie z pamięci obejmuje dwa etapy czynności:
–
pierwszy polega na
przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc odczytaniu i omówieniu
występujących trudności ortograficznych) przez nauczyciela i
uczniów;
–
drugi etap to
zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie sprawdzenie go i
ewentualna korekta.
Przed przystąpieniem do pisania należy uprzedzić
uczniów, aby zwracali uwagę na występujące trudności.
Pisanie ze słuchu czyli dyktando to ćwiczenie, które ma na celu
usłyszenie słowa mówionego przez nauczyciela, nastepnie rozłożenie go na dźwięki
i przyporządkowaniu odpowiednich znaków graficznych, a następnie zapisanie
go.
W
procesie nauczania ortografii występują następujące rodzaje
dyktand:
–
dyktando
wprowadzające
–
dyktando
utrwalające
–
dyktando
sprawdzające.
Pisanie z komentowaniem polega na dyktowaniu tekstu przez nauczyciela z
równoczesną analizą ortograficzną dokonywaną głośno przez poszczególnych
uczniów.
Rozróżniamy następujące rodzaje
komentowania:
–
komentowanie pełne,
w trakcie którego wyjaśniony jest cały zapis tekstu oraz występujące w nim
reguły ortograficzne i zjawiska gramatyczne.
–
komentowanie
pewnych grup wyrazów.
–
komentowanie
pojedynczych wyrazów oraz tłumaczenie ich pisowni.
Dyktando twórcze to połączenie elementów nauczania ortografii z
ćwiczeniami stylistycznymi. Tego typu ćwiczenia przydatne są w pisaniu
samodzielnych prac – wypracowań. Uczeń ma podane wyrazy, które mogą być
wykorzystane w trakcie pisania przez niego pracy na podany temat. Wcześniej
jednak wyjaśnione zostają występujące w nich trudności.
Bardzo lubiana przez dzieci i młodzież forma ćwiczeń
ortograficznych to zadania o charakterze gier dydaktycznych, różnych rozgrywek
umysłowych typu: zagadki ortograficzne, krzyżówki, rebusy, łamigłówki, domina
wyrazowe, szarady czy piktogramy. Formy zabawowe zawsze stwarzają dobry nastrój
oraz wywołują emocjonalne zaangażowanie uczniów, a to sprzyja
zapamiętywaniu
ortogramów.
PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI
Lekcja, która poświęcona jest nauce zasad ortografii
powinna być tak zorganizowana i przeprowadzona, ażeby zaangażowane zostały w jej
trakcie receptory: wzroku, słuchu i ruchu. Chodzi tu o istotną rolę jaką odgrywa
pamięć, która obejmuje trzy procesy: zapamiętywanie informacji, przechowywanie
ich i przypominanie. W bardzo dużym stopniu uwaga ułatwia procesy pamięciowe i
myślowe. A w ścisłym związku z uwagą pozostaje spostrzeganie, które musi
przebiegać w sposób świadomy, systematyczny i planowy.
Wprowadzając reguły ortograficzne należy przestrzegać
następujących zasad:
1.
Reguła
ortograficzna powinna być krótka, jednoznaczna i łatwa do
zapamiętania.
2.
Sformułowanie
powinno być w formie twierdzącej, nie przeczącej.
3.
Reguła powinna być
poprzedzona obserwacją zjawiska językowego, którego
dotyczy.
4.
Wyjątki wprowadzamy
tylko wtedy, gdy stwierdzimy, że uczniowie umieją stosować poznane
reguły.
Bibliografia:
1.
Baczyńska H.
„Metodyka nauczania języka polskiego w klasach I –
III”.WSiP
2.
Bandura L. „Z
zagadnień błędów uczniowskich”. PZWS
3.
Jedut A., Pleskot
A.”Nauczanie ortografii w klasach I – III”. WSiP
4.
Kiken I. „Badania
eksperymentalne nad ortografią”.
5.
Malendowicz J.
„Nauczanie ortografii w klasach I – IV”. PZWS
6.
Polański E.
„Dydaktyka ortografii i interpunkcji”. WSiP
Opracowała:
mgr Dorota Sobczak
nauczycielka
PSP
im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
w Straszewie